
Ayn Rand’ın “Ego”su ve Gönüllü İşsizlik Üzerine
Buse Kaplan
Marketing Manager at the Objectivist Network
Ego’nun distopik evreninde, her bireye zorunlu eğitim sürecinin sonunda değiştirmesi veya bırakması mümkün olmayan bir meslek atanır. Kitabın ana karakteri Eşitlik 7-2521 ona atanan meslekten memnun değildir, ve elinden alınacağını bilse de gizlice yürüttüğü bilimsel çalışmalarının meyvelerini Konsey’e sunar. Başka bir deyişle, Eşitlik 7-2521 devletin otoritesine karşı koyan bir figür olmasına rağmen bilimsel çalışmalarını kolektif iyilik için yürütmüştür, en azından Konsey tarafından reddedilene kadar. Seçme özgürlüğünün (freedom of choice) en gündelik uygulamalarından biri olarak icra edeceği mesleği seçebilmek kuşkusuz ki bir Objektivist için olmazsa olmazdır. Peki Objektivizm hiç çalışmamayı seçen bir bireyi nasıl görür? Bireyin kendine yeterliliğine ve üretkenliğine bu kadar değer atfeden bir düşünce sistemi gönüllü işsizlikle ne kadar bağdaşabilir?
1918 Sovyet Anayasası’nın 18. Maddesinde de belirtildiği üzere, çalışmak tüm SSCB vatandaşlarının temel bir sorumluluğuydu, çalışmayı reddetmek kanunen bir suçtu ve bu kişiler kamu yararına katkı sunmadıkları için cezaya tabiydi. Kabul etmek gerekir ki bireyin sadece toplumun yararına varolduğu ve tüm mal ve hizmetlerin merkezden dağıtıldığı bir sistemde “bedavacıları” cezalandırmak piyasanın verimini koruyabilmek adına mantıklı bir harekettir. İşsizliği tespit edip cezalandırmak kolaydı, dolayısıyla atanmış işlerinde (veya herhangi bir işte) çalışmak istemeyenler için görev başında işten kaçınmak çok daha kolay ve güvenli bir yoldu. Bunun sonucunda, totaliter Sovyet Rejimi’nin demir yumruğunun nispeten daha az etkili olduğu bölgelerde halk arasında yaygın bir kaytarma kültürü gelişti. Bu fenomeni özellikle döneminin Doğu Avrupa sanatında (filmler ve fotoğraflar gibi) gözlemleyebilmek mümkün.

Štreit, J. (1985). Working Women of Arnoltice [Photograph]. Erişim: 31.05.2023.
https://www.new-east-archive.org/features/show/12449/jindich-shtreit-photography-ruralczechoslovakia-village-people
Belirtmek gerekir ki, Objektivist bir perspektiften çalışmayı reddetmekle alakalı hiçbir problem yok. Birey neden topluma bir katkı sunmaya, bir makineymiş gibi çıktı üretmeye zorlansın ki? Elbette çalışabilecek durumda olup çalışmayı reddeden bir bireyin devletten maddi yardım alarak geçinmeyi beklemesi Objektivist etiğe uygun değildir, fakat ya o insanın kendisine bakmaya rıza gösteren bir partneri varsa? Ya kendilerine uzun süre yetebilecek ölçüde birikime sahiplerse? Birey zorunlu olarak başkalarının üretiminden faydalanmak durumunda bırakıldığı için SSCB örneğinde çalışma veya çalışmama seçimlerinin etik boyutunu incelemek hayli zor. . Objektivizmin temellerinden biri olan “kimseyi kurban etme ve kimse için kurban edilme” prensibi kaçınılmaz bir şekilde ihlal edilmekte ve kendi kendine yetebilmek imkansızken neden birey kendisine zarar veren ve hiçbir kazanç getirmeyen insanlık dışı çalışma koşullarına göğüs germek zorunda olsun? Bu açıdan incelendiğinde çalışmaktan (mümkünse toplu bir şekilde) kaçınarak ekonomiye bir değişikliğe yol açacak kadar zarar verebilmeyi ummak hem sayılan nedenlerden ötürü hem de bireyin güvenliği açısından en mantıklı yol olarak görünüyor.
Dahası, bu koşullar altında gönüllü işsizlik Rand’ın üretkenlik kavramıyla da uyumludur. Rand üretkenliğin başarma arzusundan doğduğunu söyler, fakat SSCB’de zorunlu çalışma bireye bir gün daha yaşayabilmekten daha üstün bir başarı getirmez. Bu şartlar altında, aktif olarak çalışmak üretkenlik sağlamanın aksine bireyin zamanını ve enerjisini verimsiz bir şekilde harcayarak üretkenliği baltalamaktadır. Örneğin Picasso zorunlu bir temizlik işine atansaydı sokak süpürerek geçirdiği süre, aynı zamanda resim yapmayarak geçirdiği süre olurdu. Neredeyse her koşulda, birey iradesiyle seçtiği işe kıyasla atandığı işte daha yüksek bir firsat maliyetiyle karşılaşacaktır. Bireyin gerçekten de “optimal” işe atandığı nadir koşullarda bile toplam üretkenliğin artacağı düşünülemez. Tek bir merkezi otoritenin bütün vatandaşları için en iyisinin ne olduğunu bilebilmesinin mümkün olmadığını da göz önünde bulundurursak, zorunlu çalışma her ne kadar resmi işsizlik oranlarını azaltsa da üretkenlik açısından tam bir faciadır.
Gördüğünüz üzere, merkezi bir otorite tarafından atanmış bir işte çalışmaya zorlanmak hem etik açıdan hem de üretkenlik açısından oldukça problemlidir. Bireyin hangi işte çalışacağını seçme hakkı kadar çalışıp çalışmayacağını seçme hakkı da olmalıdır. Bireyin topluma ve onun ekonomisine katkıda bulunmak gibi hiçbir sorumluluğu yoktur. Üretkenlik sadece geleneksel manada çalışarak sağlanmaz, aksine zorunlu çalışma neredeyse her zaman bireyin üretkenliğine zarar verir. Dolayısıyla, Objektivist bir bakış açısından gönüllü işsizlik veya özellikle verimsiz çalışarak içinde bulunulan totaliter sistemi baltalamaya çalışmak ahlaki bir duruştur.